Als vlinders spreken konden; voor kinderen die rouwen (1997)

Yvonne vanEmmerik – Aalsmeer, Dabar-Luyten

Wat gaat er in je om als je een kind bent en een klasgenootje sterft, of een broer of zus, misschien je vader of moeder, je oma of opa! Kun je iets zeggen? Sluit je je op in je kamer? Huil je, of word je heel boos? Hoe neem je afscheid van die kleine of grote mens die eerst zo dichtbij je was en plotseling niet meer?

In korte eenvoudige teksten maakt Yvonne de rouw voor kinderen bespreekbaar, zoekt ze naar lichtplekjes, naar woorden voor verder dan dood. Houd je verdriet niet vast, zegt ze, praat erover.

Als vlinders spreken konden is een tekstbundel die taal geeft aan de rouw van het kind, en die ook voor ouderen herkenning en troost kan geven.

 

 

Dood en sterven in het leven van mensen met een verstandelijke handicap (1999)

Erk Bosch – Baarn, Uitgeverij Nelissen B.V.

In dit boek wordt met zeer praktische, herkenbare voorbeelden ingegaan op de beleving van mensen met een verstandelijke handicap die met dood en sterven te maken krijgen. Aan bod komen rouw van mensen met een verstandelijke handicap, het belang van visualiseren en concretiseren, rituelen, stervensbegeleiding, medebewoners, deelnemers en de familie van de betrokkene. De mogelijke waarde van een protocol wordt tevens beschreven.

Ook wordt het belang van kennis van iemands leefwereld – van zijn of haar levensverhaal – ter sprake gebracht en de noodzaak van een goed functionerend team, een plek waar je jezelf mag zijn.

 

 

Kinderen en de dood (1997)

A. Ladan & H. Groen-Prakken (red) – Assen, Van Gorcum & Comp.

Als een kind geconfronteerd wordt met de dood, reageert het anders dan een volwassene. Dit boek wil duidelijk maken hoe kinderen rouwen en welke risico’s zij daarbij kunnen lopen. Wanneer een gezinslid overlijdt, bestaat de kans dat de ontwikkeling van het kind in gevaar komt.

Aan de hand van behandelingsvoorbeelden beschrijven de auteurs een aantal stoornissen die op kunnen treden wanneer een ouder of sibling overlijdt. Tevens laten zij zien hoe een gestagneerd rouwproces op gang kan worden geholpen en wat de betekenis van ouderbegeleiding kan zijn. Tenslotte wordt aandacht besteed aan de problematiek van het vervangkind.

 

 

Kun je de dood ook groeten? 101 afscheidsgedichten (2003)

Fiddelaers-Jaspers, Riet (samenst)

De teksten in deze bundel gaan over de dood van een ouder, broer of zus, van een oma of opa, van dieren, en van een vriend of vriendin. Verder zijn er gedichten opgenomen over de eigen dood en over gevoelens bij een verlies, zoals verdriet, boosheid, angst en verwarring. Ook troosten komt aan bod. De bundel eindigt met gedichten over de dood zelf.

 

 

Levend hart; stervenskunst als levenskunst (2005)

Wim Jansen – Zoetermeer, Uitgeverij Meinema

Welke levensvragen dienen zich aan in crisismomenten? Welke kern houd je over als leven en dood in het geding zijn? Wat blijkt van waarde te zijn als je terugkijkt op je leven? Zijn er nog dingen die verwerkt moeten worden? Hoe ga je om met de onzekerheid over de afloop van een ingrijpende ziekte? Wat voor toekomst stel je je voor, ook als er geen toekomst meer zou zijn? En als je de draad van je gezonde leven weer op kunt pakken – hoe ga je dan verder? Wat gebeurt er met je als je even de dood in de ogen hebt gekeken? En wat betekent God in dit alles?

De grote geloofs- en levensvragen worden door de auteur benaderd langs drie invalshoeken: de filosofische betoogtrant, waarbij hij nu en dan een venster openzet naar de wereldreligies, de bijbels theologische verkenning, en de pastorale illustraties en inzichten bij het thema.

 

 

Moet ik nu huilen? rouw bij kinderen en jongeren met een stoornis binnen het Autismespectrum (2007)

Martine Delfos & Riet Fiddelaers-Jaspers – Uitgeverij Ten Have

Dit boek geeft uitleg over autisme en autistische stoornissen en gaat in op wat dood en rouw voor kinderen met autisme betekent. Hoe informeer je hen? En hoe betrek je hen bij de gebeurtenissen en rituelen?

De auteurs staan bekend om hun deskundigheid op het gebied van autisme (Martine Delfos) en rouw bij kinderen en jongeren (Riet Fiddelaers-Jaspers).

 

 

Oud geboren om jong te sterven (1998)

Gerda Breed, Jos Deckers en Maarten den Dulk (red)

In ‘Oud geboren om jong te sterven’ wordt de positie van ouderen gepeild en een brede opvatting van zorg verdedigd. Uitgangspunt is dat de aandacht voor geloof en zinvragen wezenlijk bij zorg hoort, in de brede betekenis van het woord ‘zin’: geluk ervaren, betekenis en duiding kunnen geven aan levenservaringen en deze in perspectief kunnen plaatsen van de eigen levensbeschouwing of godsdienst. Het vertellen van levensverhalen krijgt zo een eigen kleur.

In dit boek komen achtergronden van de hedendaagse ontwikkelingen uitgebreid aan bod.

 

 

Praten over verdriet, troost en hoop; omgaan met situaties van verlies en verdriet in de kinderdienst (2005)

Geertje de Vries – Gorinchem, Uitgeverij Narratio

Dit boek wil een handreiking bieden aan volwassenen die met kinderen in gesprek gaan over situaties van verlies en verdriet. De schrijfster richt zich vooral op leiding en vertellers (v/m) in kinderdienstgroepen. Maar ook in andere situaties, bv op de basisschool kunnen de beschreven informatie en werkvormen van toepassing zijn. Dit boekje wil helpen om op een verantwoorde manier met kinderen te praten en te werken rondom situaties van dood en verdriet, laatste zondag van het kerkelijk jaar, Goede Vrijdag en Pasen en rond vier en vijf mei.

In het eerste deel van dit boek wordt achtergrondinformatie gegeven over kinderen en de manier waarop zij omgaan met rouw en verdriet. In het tweede deel worden praktische werkvormen beschreven en verhalen aangereikt. Deze zijn gericht op drie leeftijdsgroepen, te weten kleuters (3-5jr), jonge kinderen (5-8jr) en oudere kinderen (9-12jr).

 

 

Zonder jou –  ik weet niet wat ik weten moet; jouw vragen over doodgaan, begraven en cremeren (2005)

Riet Fiddelaers-Jaspers – Uitgeverij Ten Have

Als iemand doodgaat om wie je veel geeft, heb je heel veel vragen. Wat is dood eigenlijk en wat gebeurt er met het lichaam? Wat doen ze precies als ze iemand gaan cremeren? Antwoorden op deze en andere vragen vind je in dit boekje.

 

LET OP: Hoewel het ‘niveau’ van mensen met een verstandelijke beperking vaak vergeleken wordt met dat van kinderen, betreft het vaak volwassen mensen. Het niveau van verwerken van emoties en prikkels is wel vergelijkbaar met dat van een kind, dus kinderboeken kunnen zeker een goed handvat bieden – maar wees je ervan bewust dat je soms een vertaalslag moet maken!

 

Als je dood bent word je dan nooit meer beter? (1993)

P. Breebaart & J. Breebaart – Uitgeverij Lemniscaat

Een ontroerend verhaal van Piet Breebaart en zijn vijfjarige zoon Joeri, naar aanleiding van het plotseling overlijden van Joeri's tweejarige broertje Remi.

Vader en zoon maakten samen het verhaal van het konijn Fred en zijn broertje Joep, dat plotseling doodgaat. Het verhaal gaat over alles wat Fred meemaakt en voelt: de kortstondige ziekte van Joep, zijn dood, de begrafenis en de aandacht van de dieren om hen heen.

 

 

Dag lieve oma; samen lezen, kijken en praten over rouw (2004)

Vrouwke Klapwijk & Marja Bos – Kampen, Uitgeverij Callenbach

In het eerste deel van dit prentenboek wordt het verhaal verteld van Marte. De oma van Marte is erg ziek, ze moet zelfs naar het ziekenhuis. Op een morgen vertelt papa dat oma gestorven is. Marte gaat mee naar de begrafenis en praat met haar vader en moeder over alles wat er gebeurd is.

Het informatieve gedeelte bestaat uit vragen waarop in eenvoudige taal antwoorden gegeven worden. De foto’s en tekeningen kunnen herkenning oproepen, maar ook stimuleren tot nadenken. Voor en achter in het boek worden nog suggesties gedaan om kinderen bij de grote en kleine dingen rond begraven en afscheid nemen te betrekken.

 

 

Derk Das blijft altijd bij ons (1984)

Susan Varley – Rotterdam, Lemniscaat b.v.

Prentenboek over Derk Das, die voelt dat hij spoedig zal sterven. Als dat inderdaad gebeurt (hij droomt van een doorgang door een lange tunnel), zijn alle dieren erg verdrietig, maar later herinneren ze zich allerlei dingen die ze van Das geleerd hebben. Ze verwerken hun verdriet door samen te praten over hun vriend. Mooie, kleine illustraties bij de tekst op de linkerpagina; grote, wit omkaderde prenten op de rechterbladzijde. Alle platen zijn met zachte kleuren ingekleurd in een pentekening. Zowel uit de goed voorleesbare tekst als uit de warme platen straalt rust.

           

 

Doodgaan is geen feest; over doodgaan, cremeren en rouwen (2003)

Riet Fiddelaers-Jaspers & Jet Willems – Heeze, In de wolken

Dit boek is bedoeld voor kinderen die te maken krijgen met een overlijden in hun naaste omgeving. Het is een voorleesverhaal voor kinderen van ongeveer 3 tot 8 jaar. Rouwende kinderen aan wie het wordt voorgelezen voelen misschien hetzelfde als Hanneke of Stijn uit dit boek. Deze reageren verschillend op de dood en de crematie van hun papa.

 

 

Een opa om nooit te vergeten (2000)

Bettie Westera Harmen van Straaten – Leuven, Uitgeverij Davidsfonds/Infodok

Joost en mama halen samen herinneringen aan opa op: ‘Op een keer maakte opa in de kamer een piratenschip met echte zeilen en een grote, rode vlag. Er kwam een ander schip voorbij en opa riep: ‘Enteren!’ En toen namen ze papa gevangen en roofden vijf gulden uit zijn broekzak om friet van te kopen…’

Joost lacht door zijn tranen heen als mama hem opa’s rode zakdoek geeft en hij weet voor eens en voor altijd wat voor opa opa was: een opa om nooit te vergeten!

 

 

Een stoel in de hemel (2005)

Mariska Vos – Heerenveen, Uitgeverij Columbus

Bram heeft verdriet. Zijn beste vriendje Boris is overleden. Bram gaat met zijn vader en moeder en alle kinderen uit groep 3 naar de kerk en naar de begraafplaats. Boris wordt begraven, maar eigenlijk is hij nu bij God, weet Bram. Daar heeft Boris het goed.

Bram moet vaak aan Boris denken. Hij mist hem als hij jarig is, en als de fotograaf op school komt. De vorige keer was Boris er nog bij.

De korte verhalen over Bram laten zien dat ook een kind lange tijd het verdriet blijft voelen, al is dat niet altijd zichtbaar. Brams belevenissen, gedachten en uitspraken zullen herkenning oproepen bij kinderen die hetzelfde meemaken.

 

 

Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk; als je vader of moeder is doodgegaan (1999)

Ineke van Essen – Uitgeverij Sjaloom / Uitgeverij Bakermat

In dit boek vertellen dertig kinderen over wat zij meemaakten en hoe hun leven verder ging na de dood van hun vader of moeder.

Het gaat over verdriet en geluk. Over akelige gedachten en fijne herinneringen. Over houden van en missen. En over je rot voelen en wat dan helpt.

Het is echt een boek om af en toe een stukje in te lezen en dan te merken dat je niet de enige bent die zich zo voelt als jij. Iedereen die beter wil begrijpen hoe het is als iemand van wie je houdt sterft, zal het fijn vinden om dit boek te lezen. Maar het is ook gewoon bedoeld voor alle kinderen die nadenken over het leven en de dood.

 

 

Ik mis je (2010)

Paul Verrept – Berchem, Larrios

Toen Anja verhuisde, voelde ik me raar. Ze was mijn beste vriendje. ‘Ik denk dat je haar mist’, zei mama. Wat is dat, missen, vroeg ik me af. Ik dacht aan Anja en ik dacht aan oma. Oma is dood. Ik denk dat oma altijd dood zal blijven.

 

 

Kikker en het vogeltje (1991)

Max Velthuijs – Amsterdam, Leopold

Bij de rand van het bos ligt een vogeltje. 'Kijk,' zegt Kikker, 'kapot. Hij doet het niet meer.' 'Hij slaapt,' zegt Varkentje. Maar Haas zegt: 'Hij is dood.' 'Dood?' vraagt Kikker. 'Wat is dat?'

 

 

Lieve oma pluis (2008)

Dick Bruna – Amsterdam, Mercis Publishing

Nijntje is verdrietig. Oma pluis is dood gegaan.

’t Is net of ze ligt te slapen, maar ze ademt niet meer.

Oma wordt in een kist gelegd en iedereen komt afscheid nemen. Dan wordt oma begraven. Er komen planten op haar graf, omdat oma daar zo van hield.

 

 

Mama, Langoor wordt niet wakker…

Uitgave van AVVL Uitvaartzorg, CVN Crematoria Nederland en NUVA Uitvaartzorg;

(te downloaden via http://www.dierenambulance-rotterdam.nl/nieuws-/135-mama-langoor-wordt-niet-meer-wakker)

Langoor, het konijn van Bastiaan, gaat dood. Bastiaans moeder probeert uit te leggen dat ook andere dieren en mensen doodgaan. Als later in het verhaal oma overlijdt, is de eerste reactie van Bastiaan dat oma nu bij Langoor is…

 

 

Olaf en Jaap (2007)

Annet Hogenhout – Nijmegen, Uitgeverij De Stiel

Een (voor)leesboek voor mensen met een (lichte) verstandelijke handicap.

‘Olaf zit in een rolstoel en is verstandelijk gehandicapt. Jaap was een heel goede vriend van hem. Allebei woonden ze op hetzelfde adres. Op Spoorstraat 18. In dit boek, Olaf en Jaap, gaat Jaap dood. Olaf heeft daar veel verdriet van. Moniek, zijn vriendin, ook. Gelukkig kunnen ze er samen over praten. Intussen gaat Olafs eigen leven gewoon door. Eigenlijk vindt hij dat heel raar. Veel vragen houden hem bezig. ‘Waar is Jaap nu? Bestaat er een hemel?’

Schrijfster Annet Hogenhout geeft door middel van dit boekje gespreksstof en steun aan mensen met een verstandelijke handicap. Steun die je nodig hebt wanneer een goede vriend of en familielid is overleden. Het helpt als je over je eigen verdriet kunt praten. En kun je zelf niet praten, dan is het misschien goed om toch te luisteren als het verhaal wordt voorgelezen.

Het verhaal is verdrietig, maar soms kun je er ook om lachen. Olaf heeft namelijk humor en Jaap had dat ook. Bovendien… huilen helpt, maar lachen ook!

 

 

Rouw (2011)

Margonda Hartman-van der Vlies & Bettie Versluis – Barneveld, Uitgeverij Koster

Dit boekje is uit de praktijk ontstaan. De auteurs zijn beide werkzaam op een school voor speciaal basisonderwijs. Regelmatig krijgen ze te maken met kinderen die op school komen met een rouwkaart. Er werden tekeningen gemaakt waarin de emoties duidelijk te zien zijn, en zij merkten dat de kinderen hier houvast aan hadden. Zo ontstond het idee om er een boekje van te maken om dit met meerdere mensen te kunnen delen.

Met behulp van dit boekje kunt u spreken met uw kind over het verdriet, de begrafenis en wat er allemaal bij hoort. In het boekje vindt u kaartjes met plaatjes die u bijvoorbeeld kunt gebruiken als een picto bij het dagritme. Op deze manier maakt u de dag inzichtelijk en biedt u structuur.

Het boek is geschreven vanuit een protestants-christelijke achtergrond.

 

 

Stilte a.u.b. ik denk aan de kip (1995)

Hans Hagen & Harrie Geelen – Amsterdam, Van Goor

Onno Ebbe zit op het bankje onder de kaarsjes van de kastanje. ‘Ik kan niet slapen’, fluistert hij. ‘Ik wil kip. Ik wil haar terug.’ ‘Ik ook’, zucht haan. ‘Ik verlang zo naar kip, maar ze is er niet meer.’

‘Sst’, zegt kraai. ‘Niet praten. Ik had net een droom van een ei aan een touw…’ En dan gaat Onno Ebbe in zijn droom op reis. Kip achterna. Als hij terugkomt wacht hem een grote verrassing.

 

 

Verdriet (2004)

Michael Rosen & Quentin Blake – Hillen

Iedereen heeft wel eens verdriet – jij misschien ook, net nu je dit leest. Michael Rosen wordt het verdrietigst als hij aan zijn zoon Eddie denkt, die dood is gegaan. In dit boek schrijft hij over zijn verdriet. Over wat er met hem gebeurt als hij verdriet heeft en hoe hij probeert met zijn verdriet te leven.

 

 

Waar ben je nu, zie jij me nog? (2012)

Riet Fiddelaers-Jaspers  – Uitgeverij In de wolken

Teksten bij een afscheid geschreven voor en door kinderen.